थॅलेसेमिया (Thalassaemia) हा रक्ताशी संबंधित एक गंभीर आजार आहे. पण या आजाराबद्दल फार कमी लोकांना माहिती आहे. कारण या आजाराबद्दल आपल्या भारतात अजूनही मोठ्या प्रमाणात जनजागृती झालेली नाही. पण हा एक गंभीर आजार असून आता अनेक देशांमध्ये या आजाराचे रुग्ण आढळत आहे. विशेषतः लहान मुलांना होणारा हा आजार आहे. त्यामुळेच या आजाराविषयी जनजागृती व्हावी यासाठी दरवर्षी 8 मे रोजी जागतिक थॅलेसेमिया दिन (World Thalassaemia Day) साजरा केला जातो.
जागतिक आरोग्य संघटनेच्या मते थॅलेसेमियाचे सर्वाधिक रुग्ण असणाऱ्या देशांमध्ये भारताचाही समावेश आहे. त्यामुळेच आज या आजाराबद्दल आपण थोडक्यात माहिती बघूया. (Thalassemia disease? Symptoms, types, treatment and remedies).
थॅलेसेमिया म्हणजे काय?
थॅलेसेमिया हा रक्ताचा एक अनुवांशिक आजार आहे, ज्यामध्ये हिमोग्लोबिन असामान्यपणे तयार होते. हे सहसा ऑटोसोमल रिसेसिव डिसऑर्डर पद्धतीने वारशाने मिळते. याचा अर्थ असा की, जर आई आणि वडील दोघेही या आजराने ग्रस्त असतील तर हा आजार त्यांच्या मुलांमध्येही जातो. थॅलेसेमिया ग्रस्त रुग्णांना आयुष्यभर उपचार घ्यावे लागतात किंवा त्यांना विशिष्ट प्रकारची काळजी घ्यावी लागते.
आपल्या रक्तामध्ये प्लाझ्मा, तांबड्या पेशी, पांढऱ्या पेशी आणि प्लेटलेट्स असतात. रक्ताचे सर्व पेशी आणि उतींना ऑक्सिजन पुरवणं, त्यांना उपयुक्त अन्नद्रव्यं पुरवणं, शरीरातील कार्बन डाय ऑक्साईडसारख्या त्याज्य (नको असलेल्या) गोष्टी बाजूला करणं, संसर्गापासून रक्षण करणं अशी अनेक काम करत असतात. आपल्या तांबड्या रक्तपेशी हिमोग्लोबिनचाच वापर करुन शरीरात सर्वत्र ऑक्सिजन पुरवत असतात. म्हणूनच हिमोग्लोबिन हा आपल्या शरीरातील आणि विशेषतः रक्तातील महत्वाचा घटक आहे.
पण थॅलेसेमिया असणाऱ्या रुग्णांमध्ये हिमोग्लोबिन अत्यंत कमी प्रमाणात तयार होते किंवा ते पूर्णतःच तयार होत नसतं. हिमोग्लोबिनचं प्रमाण कमी असल्यामुळे हे लोक Anemic होतात त्यांना सतत दम लागतो, थकवा येतो, श्वास घेताना त्रास होतो तसेच ते निस्तेज दिसू लागतात. रक्तामधील हिमोग्लोबिनवर परिणाम करणारी अशी अवस्था निर्माण झाल्यास त्याला थॅलेसेमिया असे म्हणतात.
थॅलेसेमिया आजाराचे प्रकार
थॅलेसेमिया या आजाराचे सामान्यतः दोन प्रकार आहे ते म्हणजे ‘थॅलेसेमिया मेजर’ (Thalassemia major) आणि ‘थॅलेसेमिया मायनर’ (Thalassemia minor).
थॅलेसेमिया मेजर आजार असणाऱ्या बालकांना वारंवार रक्त द्यावे लागते. या रुग्णांना दर महिन्याला किंवा दीड महिन्याला त्यांच्या शरीरात रक्त भरावे लागते. काही रुग्णांना तर दर 15 ते 20 दिवसांनी रक्त भरावे लागते. असे केल्यास या रुग्णाची प्रकृती सुधारते आणि जर रक्त वेळोवेळी भरले गेले नाही तर या रुग्णांची तब्येत बिघडते. परिणामी असे रुग्ण जास्त वर्षे जीवन जगण्यास असमर्थ ठरतात.
थॅलेसेमिया मेजर आजार असणाऱ्या रुग्णांना रक्त दिल्याने त्यांच्या शरीरातलं लोह वाढल्यामुळे त्याचे वेगळे परिणाम सुद्धा होतात त्यामुळे त्याचेही वेगळे उपचार घ्यावे लागतात. थॅलेसेमिया मेजर आजार असणाऱ्या काही रुग्णांमध्ये बोन मॅरो ट्रान्सप्लांटचे उपचार केले जातात. मात्र याला यश मिळेल याची खात्री नसते, तसेच हे अत्यंत महाग असते. थॅलेसेमिया मेजर हा आजार कसा होतो याबद्दल खालील मुद्द्यांत आपण माहिती बघूया.
थॅलेसेमिया मायनर हा थॅलेसेमियाचा सौम्य प्रकार आहे. हा आजार असणाऱ्या रुग्णांमध्ये सहसा कोणतीही लक्षणे दिसून येत नाहीत किंवा अतिशय सौम्य लक्षणे असतात. हे रुग्ण थॅलेसेमिया वाहक बनतात. थॅलेसेमिया मायनरने ग्रस्त असलेले लोक साधारणपणे सामान्य जीवन जगू शकतात आणि त्यांना सखोल उपचार किंवा नियमित रक्त देण्याची आवश्यकता नसते. पण तरीही या आजाराकडे दुर्लक्ष करू नये. ते का? याचे कारने खाली दिलेली आहे.
थॅलेसेमिया आजार कसा होतो? (How does thalassemia occur?)
थॅलेसेमिया हा आजार अनुवांशिक आहे. म्हणजेच जर आई आणि वडील दोघेही या आजाराने ग्रस्त असतील तर हा आजार त्यांच्या मुलांमध्येही जातो. यापैकी आई आणि वडील या दोघांनाही थॅलेसेमिया मायनर हा आजार असेल तर त्यांच्या बाळाला थॅलेसेमिया मेजर हा गंभीर आजार होतो. तसेच ज्या व्यक्तीला थॅलेसेमिया मेजर हा आजार असेल त्याने लग्न करू नये किंवा मुले जन्माला घालू नये. कारण पुढे त्याच्या मुलांनाही हा गंभीर आजार होतो.
थॅलेसेमिया मायनर हा आजार असणाऱ्या मुलगा आणि मुलगी यांनी एकमेकांशी विवाह करू नये. थॅलेसेमिया मायनरची लक्षणे जरी सौम्य असली किंवा हे लोक सामान्य जीवन जगू शकत असले तरीही यात थॅलेसेमिया मायनर ग्रस्त मुलगा आणि थॅलेसेमिया मायनर ग्रस्त मुलगी यांचे लग्न झाल्यास त्यांच्या बाळाला थॅलेसेमिया मेजर हा गंभीर आजार होतो.
याशिवाय मुलगा किंवा मुलगी यांपैकी एकाला थॅलेसेमियाचा आजार नसेल पण दुसऱ्याला जर थॅलेसेमिया मेजर हा आजार असेल तर त्यांनी लग्न करू नये. त्यांनी जर लग्न केले तर त्यांच्या बाळाला थॅलेसेमिया मेजर हा गंभीर आजार होतो. थॅलेसेमिया मेजर आजार असणाऱ्या व्यक्तीने लग्न केले तरी त्याने मुले जन्माला घालू नये.
थॅलेसेमिया आजाराची लक्षणे काय?
थॅलेसेमिया मेजर आणि थॅलेसेमिया मायनरची किरकोळ लक्षणे सारखीच असू शकतात. उदा. थकवा जाणवणे.
थॅलेसेमिया मेजर असणाऱ्या रुग्णात खालील लक्षणे मोठ्या प्रमाणात आढळतात.
- वारंवार थकवा आणि अशक्तपणा जाणवणे. शरीर आणि कांती निस्तेज होते.
- श्वास अपुरा पडतो. छातीची धडधड वाढते किंवा ती अनियमित होते.
- शरीराचा रंग पिवळसर होणे.
- चेहऱ्याच्या हाडांच्या आकारात अनियमितता.
- पोटाच्या भागात वारंवार सूज येणे.
- शरीराच्या विकासात अडथळा.
- गडद रंगाचे मूत्र.
थॅलेसेमियावर उपचार काय?
थॅलेसेमिया या आजाराने ग्रस्त असलेल्या रुग्णांला जीवनसत्त्वे, लोह, पूरक आहार, योग्य व्यायाम आणि संतुलित आहार घेण्याचा सल्ला डॉक्टरांकडून दिला जातो. तसेच सर्व प्रकारच्या व्यसनांपासून दूर राहाण्याचा सल्ला अशा रुग्णांना दिला जातो.
पण यातील गंभीर आजार म्हणजेच थॅलेसेमिया मेजर असणाऱ्या रुग्णांवर मुख्य उपचार म्हणजे दर महिन्याला त्या रुग्णाला रक्त भरणे. किंवा काही रुग्णांना 15 ते 20 दिवसांत रक्त भरण्यास सांगितले जाते. रक्त भरल्यानंतर अशा रुग्णाच्या प्रकृतीत सुधारना होते. पण पुन्हा-पुन्हा असेच रक्त भरावे लागते. नाहीतर या रुग्णांची प्रकृती बिघडते. परिणामी हे रुग्ण जास्त वर्षे जगू शकत नाही.
तसेच थॅलेसेमिया मेजर असणाऱ्या रुग्णांना अस्थिमज्जा प्रत्यारोपण (Bone marrow transplant) अशा शस्त्रक्रियाही केल्या जातात. पण या अतिशय महागड्या शस्त्रक्रिया असतात.
थॅलेसेमिया मेजर असणाऱ्या रुग्णाला रक्त भरल्यामुळे त्यात लोहाचे प्रमाण वाढल्यावर ते कमी करण्य़ासाठी सुद्धा काही उपचार घ्यावे लागतात.
थॅलेसेमिया होऊ नये म्हणून उपाय काय?
थॅलेसेमिया होऊ नये म्हणून काय उपाय करता येईल असा प्रश्न सर्वांनाच पडला असेल. पण याचे उत्तर स्पष्ट आहे की सर्वांनी लग्न करण्याआधी आपल्या रक्ताची टेस्ट करावी. मुलगा आणि मुलगा दोघांत थॅलेसेमिया मायनरची किरकोळ लक्षणे असेल तर त्यांनी एकमेकांशी लग्न करू नये. विवाह करण्याआधी थॅलेसेमियाची चाचणी केली तर हा आजार पुढच्या पिढ्यांत येण्यापासून रोखता येईल.
खरंतर भारतात थॅलेसेमिया आजाराचे रुग्न खूप मोठ्या प्रमाणात वाढत आहे. त्यामुळे आता सरकारनेच आधारकार्ड वर रक्तगट टाकण्यासोबत थॅलेसेमिया टेस्ट करणे सर्व नागरिकांना बंधनकारक करावे. जेणेकरून थॅलेसेमिया मायनर ग्रस्त मुलं-मुली एकमेकांशी लग्न करणार नाही.
अनेक लोक लग्न करण्याआधी जोतीष्याकडे मुलगा आणि मुलीची कुंडली दाखवून गुण जुळवतात. पण कुंडलीतले गुण जुळवण्यापेक्षा आरोग्याचे गुण जुळवणे जास्त गरजेचे आहे. यामुळेच लग्नाआधी मुलगा आणि मुलगी दोघांच्याही रक्ताच्या टेस्ट करा. दोघांमध्येही थॅलेसेमिया मायनरची किरकोळ लक्षणे जर असेल तर त्यांनी लग्न करू नये.
तसेच थॅलेसेमिया मायनरची किरकोळ लक्षणे असणाऱ्या मुलाने किंवा मुलीने नात्यात लग्न करू नये. कारण नात्यातील समोरच्या जोडीदाराला सुद्धा थॅलेसेमिया मायनरची किरकोळ लक्षणे असण्याची शक्यता असते. यामुळेच लग्नाआधी रक्ताची थॅलेसेमिया टेस्ट करणे अति आवश्यक आहे. शक्यतो नात्यात लग्न करणे टाळावे.
लग्नाअगोदर या मेडिकल टेस्ट करणे गरजेचे..
लग्नागोदर होणाऱ्या वर आणि वधूने खालील या काही मेडिकल टेस्ट जरूर कराव्या.. ज्यामुळे काही आजारांची तपासणी करता येते आणि भविष्यातील वैवाहिक जीवनात मुलांमध्ये आजार होण्याची शक्यता असल्यास ते वेळीच समजते. या चाचण्यांची यादी जरी मोठी असली तरी सामान्य लोकांसाठी मी 8-9 टेस्टची नावे सांगत आहे ज्या तुम्ही लग्नाआधी करून घेऊ शकता, त्याची किंमत सुमारे 1000/- रुपयांच्या आसपास आहे.
1.Blood group (rh factor)
2.STD
3.HIV
4.Hepatitis
5.Fertility test
6.Thalassemia screening
7.Mental health assessment
8.Rubella immunity test
9.Cancer screening
लग्नापूर्वीच्या या चाचण्या जरूर करा कारण ज्योतिष्याची कुंडली नाही जुळली तरी चालेल पण आपल्या आरोग्याची कुंडली जुळायला हवी..
कृपया रक्तदान करा
थॅलेसेमियाबद्दल आपल्या देशात अजूनही मोठ्या प्रमाणात जनजागृती झालेली नाही. म्हणूनच लग्नाआधी अजूनही कोणी थॅलेसेमियाची टेस्ट करत नाही. यामुळे थॅलेसेमिया ग्रस्त रुग्ण किंवा बालकांची संख्या आपल्या देशात खूप मोठ्या प्रमाणात वाढत आहे. यात थॅलेसेमिया मेजर असणाऱ्या रुग्णांना मोठ्या प्रमाणात रक्त लागते. या रुग्णांना साधारणतः दर 20 दिवसांत रक्त भरावे लागत असल्याने संपूर्ण देशात खूप मोठ्या प्रमाणात रक्ताची गरज आहे. अशावेळी त्या रुग्णाचे जवळचे नातेवाईक सुद्धा त्या रुग्णाच्या रक्ताची ही गरज पूर्ण करू शकत नाहीत. यासाठी रक्तदान केल्यानंतर रक्तपेढीत जे रक्त साठवले जाते त्यातूनच थॅलेसेमिया ग्रस्त रुग्णांना रक्त दिले जाते. म्हणूनच सर्व देशवासियांनी नेहमी रक्तदान करावे.
थॅलेसेमिया या गंभीर आजाराने ग्रस्त असलेल्या रुग्णांना जीवन आधार मिळावा यासाठी कृपया जास्तीत जास्त लोकांनी रक्तदान करण्यासाठी पुढे यावे असं आवाहन आम्ही आमच्या ‘मराठीजन‘ या वेबसाईट मार्फत सर्व देशवासियांना करत आहोत.
(World Thalassemia Day, Thalassemia Symptoms, Thalassemia Causes, Thalassemia types, Thalassemia treatment, Thalassemia remedies)
Health Disclaimer: आरोग्य विषयक या लेखात दिलेली माहिती ही प्राथमिक स्वरुपाची आहे. हि माहिती वैद्यकीय सल्ल्याचा पर्याय होऊ शकत नाही. या माहितीचा उपयोग करण्यापूर्वी आपण डॉक्टर अथवा वैद्यकीय तज्ञाकडून याबद्दल खात्री करून घ्यावी. या माहितीची जवाबदारी मराठीजन (marathijan.com) हि आमची वेबसाईट किंवा यातील लेखक घेत नाही. लोक आरोग्याबाबत जागरूक असावे आणि त्यासाठी त्यांना प्रेरणा मिळावी एवढाच या बातमी मागचा आमचा उद्देश आहे.
Health Disclaimer: The information given in this article/post regarding health is preliminary. This information is not a substitute for medical advice and should be checked by a doctor or medical specialist before using this information. Marathijan (marathijan.com) neither our website nor its author takes responsibility for this information. Our aim behind this news is to make people aware about health and inspire them for it.
