पत्नीचे दागिने गहाण ठेवून सुरु केला बिझनेस, आज आहे भारतातील सर्वात मोठा हॉटेल ब्रँड

मोहन सिंग ओबेरॉय हे भारतीय हॉटेल उद्योगाचे एक अग्रणी व्यक्तिमत्त्व मानले जातात, ज्यांनी आपल्या दूरदृष्टीने आणि अथक परिश्रमाने भारतीय हॉस्पिटॅलिटीला जागतिक स्तरावर ओळख मिळवून दिली. त्यांनी स्थापन केलेल्या ओबेरॉय हॉटेल्स अँड रिसॉर्ट्सने आज भारतातील दुसऱ्या क्रमांकाच्या सर्वात मोठ्या हॉटेल ब्रँडचे स्थान मिळवले आहे. ओबेरॉय समूहाची उपस्थिती केवळ भारतापुरती मर्यादित नसून, इंडोनेशिया, इजिप्त, संयुक्त अरब अमिराती (यूएई), मॉरिशस आणि सौदी अरेबिया या देशांमध्येही त्यांचे 31 हॉटेल्स कार्यरत आहेत. या साम्राज्याची उभारणी करणाऱ्या मोहन सिंग ओबेरॉय यांची जीवनकहाणी ही एका सामान्य माणसापासून असामान्य यशापर्यंतचा प्रेरणादायी प्रवास आहे.

सुरुवातीचे जीवन आणि शिक्षण

मोहन सिंग ओबेरॉय यांचा जन्म 15 ऑगस्ट 1898 रोजी ब्रिटिश भारतातील भाऊन (आता पाकिस्तानातील चकवाल जिल्हा) येथे झाला. त्यांचे सुरुवातीचे शिक्षण रावळपिंडी येथे झाले, जिथे त्यांनी आपली शालेय शिक्षण पूर्ण केले. त्यानंतर उच्च शिक्षणासाठी ते लाहोरला गेले, जिथे त्यांनी अर्थशास्त्र आणि व्यवस्थापनाचे धडे घेतले. मात्र, 1920 च्या दशकात प्लेगच्या साथीमुळे त्यांच्या कुटुंबाला आर्थिक संकटाला सामोरे जावे लागले. या परिस्थितीत त्यांना शिक्षण अर्धवट सोडून नोकरीच्या शोधात बाहेर पडावे लागले. चांगल्या संधींच्या आशेने ते शिमला येथे पोहोचले, जिथे त्यांच्याकडे फक्त स्वप्ने आणि काही मोजके पैसे होते.

करिअरची सुरुवात: एका क्लर्कपासून उद्योजकापर्यंत

शिमल्यात पोहोचल्यावर मोहन सिंग यांना सेसिल हॉटेलमध्ये फ्रंट डेस्क क्लर्क म्हणून नोकरी मिळाली. या नोकरीत त्यांना महिन्याला फक्त 50 रुपये मिळत होते. तरीही, त्यांनी आपल्या मेहनतीने आणि उत्साहाने हॉटेलच्या ब्रिटिश व्यवस्थापकावर प्रभाव पाडला. क्लर्कच्या भूमिकेपलीकडे जाऊन त्यांनी हॉटेल व्यवस्थापनातील बारकावे शिकण्यास सुरुवात केली. त्यांचा शिकण्याचा उत्साह आणि कामाप्रती समर्पण यामुळे व्यवस्थापकाने त्यांच्यावर विश्वास ठेवला. काही वर्षांनंतर, जेव्हा हॉटेलच्या मालकाने सेसिल हॉटेल विकले, तेव्हा नवीन मालकाने मोहन सिंग यांना आपल्यासोबत काम करण्याची संधी दिली.

1934 मध्ये मोहन सिंग यांनी आपल्या आयुष्यातील पहिला मोठा निर्णय घेतला. त्यांनी आपल्या पत्नीचे दागिने आणि सर्व मालमत्ता गहाण ठेवून शिमल्यातील क्लार्क हॉटेल विकत घेतले. हा निर्णय त्यांच्या उद्योजकीय प्रवासाची सुरुवात ठरला. चार वर्षांनंतर, 1938 मध्ये त्यांनी कोलकात्यातील ग्रँड हॉटेल भाड्याने घेतले. 500 खोल्यांचे हे हॉटेल त्यावेळी आर्थिक संकटात होते, पण मोहन सिंग यांनी आपल्या व्यवस्थापन कौशल्याने आणि दृढनिश्चयाने ते यशस्वी आणि नफा कमावणारे हॉटेल बनवले.

ओबेरॉय साम्राज्याची उभारणी

मोहन सिंग यांनी हळूहळू आपला व्यवसाय विस्तारला. त्यांनी असोसिएटेड हॉटेल्स ऑफ इंडिया (एएचआय) मध्ये गुंतवणूक सुरू केली, ज्याची हॉटेल्स शिमला, दिल्ली, लाहोर, मुरी, रावळपिंडी आणि पेशावर येथे होती. 1943 मध्ये त्यांनी एएचआयमध्ये नियंत्रणकारी हिस्सा मिळवला आणि देशातील सर्वात मोठी हॉटेल साखळी चालवणारे ते पहिले भारतीय बनले. स्वातंत्र्यानंतर भारतात हॉस्पिटॅलिटी उद्योगाला नवे आयाम देण्यासाठी त्यांनी पावले उचलली. 1965 मध्ये त्यांनी नवी दिल्लीत ओबेरॉय इंटरकॉन्टिनेंटल उघडले, जे भारतातील पहिले आधुनिक पंचतारांकित हॉटेल मानले जाते. त्यानंतर 1973 मध्ये मुंबईत 35 मजली ओबेरॉय शेराटन उभारून त्यांनी आपले यश आणखी उंचावले.

जागतिक विस्तार आणि ट्रायडेंट ब्रँड

मोहन सिंग ओबेरॉय यांनी आंतरराष्ट्रीय पर्यटकांना आकर्षित करण्यासाठी जागतिक हॉटेल ब्रँड्सशी भागीदारी केली. त्यांच्या नेतृत्वाखाली ओबेरॉय समूहाने ‘ट्रायडेंट’ हा दुसरा हॉटेल ब्रँड लाँच केला, जो आलिशान आणि परवडणाऱ्या सुविधांचा समन्वय साधतो. आज भारतात मुंबई, चेन्नई, गुडगाव (दिल्ली एनसीआर), हैदराबाद, भुवनेश्वर, कोचीन, आग्रा, जयपूर आणि उदयपूर या शहरांमध्ये दहा ट्रायडेंट हॉटेल्स आहेत. याशिवाय सौदी अरेबियातील जेद्दाह येथेही एक आंतरराष्ट्रीय ट्रायडेंट हॉटेल आहे. ओबेरॉय आणि ट्रायडेंट ब्रँड्सच्या माध्यमातून त्यांनी भारतीय हॉस्पिटॅलिटीला जागतिक नकाशावर स्थान मिळवून दिले.

ओबेरॉय समूहाची आजची स्थिती

आज ओबेरॉय ग्रुपच्या ईआयएच लिमिटेड आणि ईआयएच असोसिएटेड हॉटेल्स लिमिटेड या दोन सूचीबद्ध कंपन्या आहेत, ज्यांचे एकूण बाजार भांडवल (मार्केट कॅप) सुमारे 25,000 कोटी रुपये आहे. समूहात जगभरात 12,000 हून अधिक कर्मचारी कार्यरत आहेत. ओबेरॉय हॉटेल्स त्यांच्या उत्कृष्ट सेवेसाठी आणि विलासी वातावरणासाठी प्रसिद्ध आहेत, ज्यामुळे त्यांना अनेक आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारही मिळाले आहेत. उदाहरणार्थ, ओबेरॉय उदयविलास (उदयपूर) आणि ओबेरॉय अमरविलास (आग्रा) यांना वारंवार जगातील सर्वोत्तम हॉटेल्समध्ये स्थान मिळाले आहे.

वारसा आणि प्रेरणा

मोहन सिंग ओबेरॉय यांचे 3 मे 2002 रोजी वयाच्या 103 व्या वर्षी निधन झाले, पण त्यांचा वारसा आजही जिवंत आहे. त्यांचे पुत्र पी.आर.एस. ओबेरॉय यांनी व्यवसायाची धुरा सांभाळली आणि त्याला पुढे नेले. एका छोट्या क्लर्कपासून सुरुवात करून जागतिक हॉटेल साम्राज्य उभारणाऱ्या मोहन सिंग यांची कहाणी ही केवळ यशाची नाही, तर मेहनत, जिद्द आणि स्वप्नांचा पाठपुरावा करण्याची आहे. त्यांनी भारतीय हॉस्पिटॅलिटी उद्योगाला एक नवीन ओळख दिली आणि उद्योजकांसाठी एक प्रेरणादायी उदाहरण ठेवले.

निष्कर्ष

मोहन सिंग ओबेरॉय यांचे योगदान हे भारतीय अर्थकारण आणि पर्यटन क्षेत्रासाठी अमूल्य आहे. त्यांनी दाखवून दिले की प्रतिकूल परिस्थितीतही दृढनिश्चय आणि मेहनतीने यश मिळवता येते. आज ओबेरॉय ग्रुप हे भारतीय हॉस्पिटॅलिटीचे प्रतीक बनले आहे, आणि त्याचे श्रेय निर्विवादपणे मोहन सिंग ओबेरॉय यांच्या दूरदृष्टीला जाते.