रायगडवरील वाघ्या कुत्र्याच्या समाधीवरुन वाद, या वादात आता संभाजी भिडे गुरुजींची उडी

रायगड किल्ला, जो छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या गौरवशाली इतिहासाचे प्रतीक आहे, तो पुन्हा एकदा चर्चेच्या केंद्रस्थानी आला आहे. यावेळी वादाचा मुद्दा आहे किल्ल्यावरील वाघ्या कुत्र्याची समाधी. या समाधीच्या ऐतिहासिक सत्यतेवरून माजी खासदार संभाजीराजे छत्रपती आणि शिवप्रतिष्ठानचे प्रमुख संभाजी भिडे गुरुजी यांच्यात मतभेद असल्याचे दिसत आहे. संभाजीराजे यांनी वाघ्या कुत्र्याची समाधी हटवण्याची मागणी करत मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांना पत्र लिहिले आहे, तर संभाजी भिडे यांनी या समाधीचे समर्थन करत ती सत्यकथेवर आधारित असल्याचा दावा केला आहे. या वादाने इतिहासकार, पुरातत्व अभ्यासक आणि सामान्य जनतेमध्येही चर्चेला तोंड फोडले आहे.

संभाजीराजेंची मागणी आणि पत्र

संभाजीराजे छत्रपती यांनी रायगडावरील वाघ्या कुत्र्याची समाधी हटवण्याची मागणी जोरदारपणे मांडली आहे. त्यांनी मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांना लिहिलेल्या पत्रात म्हटले आहे की, “छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या समाधीशेजारी असलेली वाघ्या कुत्र्याची समाधी ही कपोलकल्पित आहे आणि तिला कोणताही ऐतिहासिक आधार नाही. अशा संरचनेची उभारणी हे शिवाजी महाराजांच्या गौरवशाली वारशाशी प्रतारणा आहे.” त्यांनी या समाधीला रायगडावरील अतिक्रमण संबोधत, ती 31 मे 2025 पर्यंत हटवण्याची मागणी केली आहे.

संभाजीराजे यांनी आपल्या पत्रात भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाच्या (ASI) धोरणाचा हवाला दिला आहे. या धोरणानुसार, 100 वर्षांहून अधिक जुनी संरचना संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केली जाते. वाघ्याच्या समाधीचे स्मारक हे 1906 मध्ये तुकोजी होळकरांनी बांधले होते, तर त्याचा पुतळा 1936 मध्ये श्री शिवाजी रायगड स्मारक समितीने उभारला होता. म्हणजेच, ही संरचना अद्याप 100 वर्षे पूर्ण करणारी नाही. त्यामुळे ती संरक्षित स्मारकाच्या कक्षेत येत नाही आणि ती हटवणे शक्य असल्याचे त्यांचे मत आहे. “या संरचनेला ऐतिहासिक महत्त्व नसून ती रायगडाच्या पावित्र्याला बाधा आणते,” असेही त्यांनी नमूद केले आहे.

संभाजीराजे यांचे म्हणणे आहे की, वाघ्या नावाच्या कुत्र्याचा उल्लेख शिवकालीन कोणत्याही समकालीन दस्तऐवजात, बखरीत किंवा अन्य ऐतिहासिक साधनांमध्ये आढळत नाही. 1926-27 मध्ये रायगडाच्या नूतनीकरणादरम्यान सापडलेले अवशेष हे ऊदमांजराचे (लेपर्ड कॅट) असल्याचे पुरातत्व तज्ज्ञांनी सिद्ध केले आहे, कुत्र्याचे नाही. त्यामुळे वाघ्याची कथा ही केवळ लोककथा असून तिला ऐतिहासिक सत्यतेचा आधार नाही, असा त्यांचा दावा आहे.

संभाजी भिडे यांचे समर्थन

या वादात आता संभाजी भिडे गुरुजी यांनीही उडी घेतली आहे. त्यांनी वाघ्या कुत्र्याच्या समाधीचे जोरदार समर्थन केले आहे. भिडे यांनी म्हटले आहे, “संभाजीराजे जे बोलतात ते 100 टक्के चुकीचे आहे. वाघ्या कुत्र्याची कथा मी वाचली आहे आणि ती सत्य आहे. वाघ्याने शिवाजी महाराजांच्या चितेत उडी घेतली हे खरे आहे. ही घटना निष्ठेचे प्रतीक आहे आणि म्हणूनच त्याचे स्मारक तिथे उभारले गेले आहे.” त्यांनी पुढे असेही सांगितले की, “माणसे एकनिष्ठ नसतात, पण कुत्री असतात. आजच्या युगात देशाशी एकनिष्ठ राहण्याचे धडा म्हणून वाघ्याचे स्मारक तिथेच हवे. स्वार्थासाठी मते बदलणाऱ्या लोकांना माझे हे मत पटणार नाही, पण त्यांना पटवणे हा माझा उद्देश नाही.”

संभाजी भिडे यांनी वाघ्याच्या कथेला सांस्कृतिक आणि नैतिक मूल्यांचे अधिष्ठान असल्याचे सांगितले. त्यांच्या मते, ही कथा केवळ कुत्र्याची नव्हे, तर निष्ठा आणि त्यागाचे प्रतीक आहे. त्यांनी या स्मारकाला हटवण्याच्या मागणीला विरोध दर्शवत, “अशा स्मारकामुळे रायगडाचे पावित्र्य कमी होत नाही, उलट ते वाढते,” असे मत व्यक्त केले.

वाघ्या कुत्र्याच्या कथेचा उगम

वाघ्या कुत्र्याची कथा लोकप्रिय लोककथांमधून पुढे आली आहे. असे मानले जाते की, वाघ्या हा शिवाजी महाराजांचा अत्यंत निष्ठावान कुत्रा होता. 1680 मध्ये शिवाजी महाराजांचा मृत्यू झाल्यानंतर रायगडावर त्यांच्या अंत्यसंस्कारादरम्यान वाघ्याने चितेत उडी घेऊन स्वतःचा जीव दिला. ही कथा मराठी लोकसाहित्यातून पुढे आली असली, तरी तिचा कोणताही ठोस पुरावा इतिहासात सापडत नाही. इतिहासकारांचे मत आहे की, ही कथा 19व्या आणि 20व्या शतकात लोकप्रिय झाली आणि त्यातूनच वाघ्याच्या समाधीची कल्पना प्रत्यक्षात आली.

1906 मध्ये तुकोजी होळकरांनी या कथेला मान देण्यासाठी रायगडावर वाघ्याची समाधी बांधली. नंतर 1936 मध्ये श्री शिवाजी रायगड स्मारक समितीने तिथे पुतळा उभारला. या पुतळ्याला मराठी जनमानसात भावनिक स्थान प्राप्त झाले आहे. अनेकांसाठी वाघ्या हा निष्ठेचा आणि त्यागाचा आदर्श बनला आहे. मात्र, या कथेची ऐतिहासिक सत्यता नेहमीच वादात राहिली आहे.

इतिहासकारांचे मत

इतिहासकार आणि पुरातत्व अभ्यासकांचे या मुद्द्यावर एकमत नाही. काही इतिहासकारांचे म्हणणे आहे की, शिवकालीन दस्तऐवजांमध्ये वाघ्या नावाच्या कुत्र्याचा उल्लेख नाही आणि ही कथा नंतरच्या काळात रचली गेली असावी. 1926-27 मध्ये रायगडाच्या उत्खननात सापडलेले अवशेष हे कुत्र्याचे नसून ऊदमांजराचे असल्याचे पुरावे समोर आले आहेत. याउलट, काही अभ्यासकांचे मत आहे की, लोककथा या इतिहासाचा भाग असू शकतात आणि त्यांना पूर्णपणे नाकारता येत नाही. परंतु, बहुसंख्य इतिहासकार वाघ्याच्या समाधीला ऐतिहासिक स्मारक म्हणून मान्यता देण्यास नकार देतात.

सरकारची भूमिका आणि पुढील वाटचाल

मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी अद्याप संभाजीराजे यांच्या पत्राला प्रत्युत्तर दिलेले नाही. या वादावर सरकार काय भूमिका घेते, हे पाहणे औत्सुक्याचे ठरेल. रायगड हे केवळ एक ऐतिहासिक स्थळ नाही, तर मराठी अस्मितेचे प्रतीक आहे. त्यामुळे वाघ्याच्या समाधीवरून सुरू झालेला हा वाद भावनिक आणि सांस्कृतिक मुद्द्यांनाही स्पर्श करतो. एकीकडे ऐतिहासिक सत्यतेचा आग्रह धरणारे संभाजीराजे आणि दुसरीकडे सांस्कृतिक प्रतीक म्हणून समाधीचे समर्थन करणारे संभाजी भिडे यांच्यातील हा संघर्ष रायगडाच्या भविष्याला नवी दिशा देऊ शकतो.

निष्कर्ष

वाघ्या कुत्र्याच्या समाधीचा वाद हा केवळ एका स्मारकाचा प्रश्न नाही, तर इतिहास, संस्कृती आणि भावनांचा संगम आहे. संभाजीराजे यांच्यासारखे काहीजण तिला अतिक्रमण मानतात, तर संभाजी भिडे यांच्यासारखे लोक तिचे सांस्कृतिक महत्त्व अधोरेखित करतात. या वादाचे खरे उत्तर इतिहासाच्या कसोटीवरच मिळेल. पण तोपर्यंत रायगडावरील वाघ्याची समाधी चर्चेचा विषय बनून राहील. सरकार आणि पुरातत्व विभाग या प्रकरणी कोणता निर्णय घेते, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.